Na de Tweede Wereldoorlog bestond er grote behoefte aan optimistische ontwerpen. Na een lange duistere periode van economische terugval en narigheid, van de beurscrash in 1929 tot en met 1945, moest de samenleving opnieuw worden opgebouwd en vooral ook verbeterd. Architecten, stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten speelden hierin graag een grote rol. Zij grossierden in optimistische ontwerpen die getuigen van een groot geloof in maakbare samenlevingen, of het nu gaat om plannen voor uitbreidingswijken in Capelle aan den IJssel, futuristische polyester architectuur in Nederland of universitaire campussen in Twente, Turkije, Mexico en Afrika. Deze altijd blije en niet zelden uitzinnige ontwerpen staan centraal tijdens deze studiemiddag over de jaren 1945-1985: Absolutely fabulous! Drie recente publicaties over dit onderwerp werden gepresenteerd: Docomomo Journal nr. 69 richt zich op gebouwen voor het hoger onderwijs in Afrika. OverHolland 22 herijkt de campus van de TU Twente in de context van nationale en internationale ontwikkelingen. Het themanummer Post 65 van het Bulletin KNOB onderzoekt jong erfgoed uit de periode 1965 tot 1990 in Nederland.

In 1984 begon op de Prinsengracht in Amsterdam een groot avontuur: vier jaar lang werkte een groeiend gezelschap ontwerpers, ambtenaren en wetenschappers aan vier zeer verschillende politieke toekomstbeelden voor Nederland in het jaar 2050. Langetermijndenken en -ontwerpen dat anno 2024 weer even noodzakelijk is. Het resultaat werd in het najaar van 1987 in de Beurs van Berlage aan het grote publiek getoond. Als projectleider was Zef Hemel vanaf het allereerste moment bij de bijzondere onderneming betrokken. Op woensdag 29 mei 2024 nam Zef Hemel, planoloog en hoogleraar ruimtelijke herontwikkeling en revitalisatie van rurale en urbane regio's aan de TU Delft en Rijksuniversiteit Groningen, ons in zijn lezing in het Nieuwe Instituut in Rotterdam mee in deze toekomstbeelden. Aansluitend leidden de curatoren van het Nieuwe Instituut door de tentoonstelling 'Nederland op de tekentafel'.

Aan de rand van Maarssen ligt Doornburgh, een buitenplaats uit de zeventiende eeuw die in 1957 door de Reguliere Kanunnikessen van het Heilig Graf werd betrokken. De zusters gaven opdracht aan Dom Hans van der Laan om volgens het maatstelsel van de Bossche School een klooster te bouwen. Uiteindelijk was het Jan de Jong, leerling van Dom Hans van der Laan, die de imposante Priorij Emmaus, waar de zusters tot 2016 woonden, ontwierp. Coen van der Heiden, Gerdy Verschuure-Stuip, Annemiek Braunius, Hilko Riepema, Maarten Beek en Bernard Colenbrander namen ons op 3 november 2023 mee in de geschiedenis van de buitenplaats, Priorij Emmaus, de architectuur en ideologie van de Bossche School, ideeën voor herbestemming van het voormalige klooster en Post 65 discussies.

Ondanks dat de grote kaalslag voorbij lijkt, wordt in Nederlandse steden nog regelmatig gesloopt. Vooral de naoorlogse wijken moeten het ontgelden. Het doel van de studiemiddag is een overzicht te bieden van wát en hoeveel er wordt gesloopt en wat voor soort bebouwing dat voornamelijk betreft. Vervolgens zullen de oorzaken daarvan worden behandeld. Wanneer is sloop onvermijdelijk? Hoe duurzaam is sloop? Hoe kijken ontwikkelaars en corporaties daar tegenaan? Ten slotte zal een aantal positieve voorbeelden worden belicht, waarbij sloop is voorkomen. We gaan na welke instrumenten daarbij de doorslag hebben gegeven.

Op woensdag 22 mei a.s. organiseerden het Tuinhistorisch Genootschap Cascade en de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond in Leiden een studiedag onder de titel ‘Academisch groen erfgoed: geschiedenis en kunst van de botanische tuinen in Nederland’. Nederland telt veel wetenschappelijke tuinen met een belangrijke onderzoeks- en conserveringsfunctie op het gebied van de plantkunde. Sommigen bestaan al meerdere eeuwen. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het gebouwde en groene erfgoed van deze tuinen. Op 22 mei gingen we hier op in tijdens een studiedag in de Hortus botanicus van de Universiteit Leiden. De studiedag is een samenwerking van Cascade en de KNOB. Aan het eind van de studiedag nam Henri Lenferink afscheid als voorzitter van de KNOB. Hij heeft zich altijd zeer ingezet voor de samenwerking met andere erfgoedorganisaties en deze eerste samenwerking met Cascade is daar een resultaat van.

Op 25 mei 1918 vond de eerste vergadering van het Rijksbureau plaats, honderd jaar geleden. De instelling van het Rijksbureau betekende de geboorte van een rijksdienst voor de erfgoedzorg, die na meerdere omvormingen en fusies thans de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is. Tegelijkertijd hebben sinds de vorige eeuwwisseling particuliere organisaties de overheid gestimuleerd en gecorrigeerd, denk aan de Bond Heemschut (1911), de eveneens honderdjarige Vereniging Hendrick de Keyser (1917) en de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond (1899) die in 1917 de zogenoemde Grondbeginselen publiceerde. Na het succesvolle congres over 100 jaar Grondbeginselen dat de KNOB in 2017 hield, presenteerden de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de KNOB ter gelegenheid van de 100-jarige verjaardag van het Rijksbureau de studiedag 100 jaar engagement in de erfgoedzorg.

Dit jaar is het 100 jaar geleden dat Vereniging Hendrick de Keyser op werd gericht. De redactie van Bulletin KNOB nam dit jubileum tot aanleiding voor een themanummer over de vereniging die in 1918 door enkele Amsterdammers op werd gericht. De oprichters bond de ergernis over de roekeloze en onnodige teloorgang van veel belangrijke en beeldbepalende huizen. Hun remedie: door aankoop huizen redden en verhuren. Ter gelegenheid van het themanummer 100 jaar Vereniging Hendrick de Keyser organiseerde de redactie van Bulletin KNOB een middagbijeenkomst in Huis Bartolotti met lezingen van Natasja Hogen (Universiteit van Amsterdam), Niek Smit (Vereniging Hendrick de Keyser) en Wouter van Elburg (Universiteit van Amsterdam) over actueel huizenonderzoek in Nederland. Deze bijeenkomst is tot stand gekomen met de vriendelijke medewerking van Vereniging Hendrick de Keyser.

In januari 2021 treedt de Omgevingswet in werking. Een van de doelen is dat Ruimtelijke Ordening en Cultuurhistorie beter geïntegreerd worden en zowel cultureel erfgoed als de ruimtelijke kwaliteit van de fysieke leefomgeving in één wet (loket) gewaarborgd zijn. De omgang met cultureel erfgoed in onze leefomgeving wordt straks geregeld in de Omgevingswet en krijgt onder meer een uitwerking in de omgevingsvisies en het gemeentelijk omgevingsplan. Wat betekent de nieuwe Omgevingswet voor erfgoedorganisaties in de praktijk? Hoe bereiden overheden, stichtingen en belangenorganisaties zich voor op de komst van deze wet? Hebben alle partijen voldoende kennis en financiële mogelijkheden om de veranderopgave zo in te richten dat het belang van erfgoed en cultuurhistorie goed in het beleid en de handhaving wordt gewaarborgd?

Hoe kan de monumentenzorg standhouden in een dynamische stad met groeiplannen? Het symposium Erfgoed in de dynamische stad, dat de KNOB op 9 maart 2018 in samenwerking met het Amsterdam Erfgoed Overleg (AEO) organiseerde, draaide om de vraag in hoeverre het huidige en toekomstige instrumentarium toereikend is om het gebouwde erfgoed zorgvuldig te behouden in een dynamische stad met groeiplannen binnen de stadsgrenzen. Hoe kan de monumentenzorg standhouden binnen deze dynamiek en ook zijn draagvlak behouden voor de steeds meer noodzakelijke bescherming van gebouwen uit de periode na 1965?

Op 3 november 2017 organiseerde de KNOB i.s.m. de Universiteit Leiden en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de studiedag Revolutie in de monumentenzorg? De actualiteit van 100 jaar Grondbeginselen (locatie: Universiteit Leiden). Dit jaar is het 100 jaar geleden dat de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond grondbeginselen formuleerde voor de omgang met waardevolle historische gebouwen. In een tijd waarin er nog geen wetgeving was voor monumenten en geen Rijksbureau voor de Monumentenzorg (de voorganger van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) formuleerden vooraanstaande leden van de bond een aantal Grondbeginselen en voorschriften voor het behoud, de herstelling en de uitbreiding van oude bouwwerken. Alle 31 Grondbeginselen werden in 1917, met een inleiding van Jan Kalf, gepubliceerd in Leiden. De studiedag op 3 november ging over de context waarin de Grondbeginselen tot stand kwamen en de manier waarop wij vandaag de dag met historische gebouwen omgaan. De studiedag markeerde de pensionering van prof.dr. Marieke Kuipers (TU-Delft en Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) die decennialang actief is geweest op het gebied van de monumentenzorg, herbestemming en restauratie-ethiek.

Ruim 80 geïnteresseerden kwamen op een zonnige vrijdag 23 juni jl. bijeen in de Walburgiskerk te Arnhem, om te discussiëren over fouten bij restaureren en hoe ervan te leren. De KNOB en de Nederlandse Vereniging van Monumentenzorgers (NVMz) organiseerden deze studiedag gezamenlijk. De voorzitter van de KNOB, Henri Lenferink, benadrukte dat op deze dag technische fouten centraal staan en niet reconstructies die we achteraf gezien in twijfel kunnen trekken, of fouten bij het ontwerp van inmiddels historische gebouwen. De keten in het proces van restauraties werd op deze studiedag onder de loep genomen en daarbij de rol van de restauratiearchitecten, aannemers, overheid, onderwijs en de opdrachtgevers.

De KNOB, onderzoeksinstituut CLUE+ en de Vrije Universiteit Amsterdam (Masteropleiding Heritage Studies) nodigden geïnteresseerden op 19 mei uit voor voor de studiedag Geheim erfgoed onthuld. Nieuwe perspectieven voor besloten plekken in het voormalige Officierscasino Soesterberg. Bijzondere sprekers vertelden op deze middag over strategieën om publiek toegang te verlenen tot erfgoed ensembles (gebouwen zelf én hun historie) die van oudsher afgesloten waren zoals voormalige kazernes, bedrijventerreinen en vliegvelden. Met onder anderen Liesbeth Jansen (Linkeroever en projectdirecteur Marineterrein Amsterdam), Annette Bos (studeerde af met een bijzonder herbestemmingsplan voor het Haarlemse koepelgevangenis) en Gustaaf Boissevain (Stichting Militair Erfgoed).

De KNOB, onderzoeksinstituut CLUE+ en de Vrije Universiteit Amsterdam (Masteropleiding Heritage Studies) nodigden geïnteresseerden op 19 mei uit voor voor de studiedag Geheim erfgoed onthuld. Nieuwe perspectieven voor besloten plekken in het voormalige Officierscasino Soesterberg. Bijzondere sprekers vertelden op deze middag over strategieën om publiek toegang te verlenen tot erfgoed ensembles (gebouwen zelf én hun historie) die van oudsher afgesloten waren zoals voormalige kazernes, bedrijventerreinen en vliegvelden. Met onder anderen Liesbeth Jansen (Linkeroever en projectdirecteur Marineterrein Amsterdam), Annette Bos (studeerde af met een bijzonder herbestemmingsplan voor het Haarlemse koepelgevangenis) en Gustaaf Boissevain (Stichting Militair Erfgoed).

Wat zijn de ruimtelijke effecten van economische terugval en bevolkingsafname? Hoe kunnen steden omgaan met krimp en daarbij hun eigen verleden en erfgoed en ontwerp inzetten? Deze thema’s stonden centraal tijdens het door de KNOB georganiseerde symposium Krimp in de stad op 2 december 2016. Jonge architectuurhistorici presenteerden aan de ruim 40 geïnteresseerde deelnemers de resultaten van hun vernieuwende onderzoek naar de ruimtelijke gevolgen van krimp in Enkhuizen, Hoorn en de Zeeuwse steden. Na deze casestudies over de ontwikkelingen van de zestiende tot en met de negentiende eeuw ging krimpspecialist Frank van Dam van het Planbureau voor de Leefomgeving in op trends in krimp tijdens de twintigste en eenentwintigste eeuw. Tot slot schetste Pieter Jannink van MUST Stedebouw vanuit het perspectief van de ontwerper enige hoofdlijnen in de omgang met recente Nederlandse krimpgebieden.