Ter gelegenheid van het 100-jarige bestaan van de Aloysiuskerk organiseerde de Onderzoekschool Kunstgeschiedenis (OSK) samen met de KNOB op 22 november jl. de studiedag Heilige huizen | Kerken uit de twintigste eeuw in internationaal perspectief over kerkbouw uit het Interbellum. Op deze bijeenkomst kwamen kerken uit de twintigste eeuw aan de orde, onder andere enkele voorbeelden van de Antillen. Daarnaast vertelden de sprekers over de huidige problemen met eigentijdse omgang met dergelijke monumentale kerken, in Nederland en in Europees perspectief. In de middagpauze wandelden de deelnemers door de buurt, die in deze zelfde jaren is verrezen, met onder andere een bezoek aan de Wilhelminakerk (1931).
In 1922-1924 verrees in de Wilhelminaparkbuurt in Utrecht de Aloysiuskerk, gebouwd naar ontwerp van de Bossche architect Hendrik Willem Valk (1886-1973). Het is een bijzonder gebouw geworden, ontworpen op het grondvlak van een regelmatige zeshoek en bekroond met een hoog oprijzende koepel.
Valk was een van die architecten van het Interbellum die de verworvenheden van de moderne bouwindustrie niet schuwden maar die in hun ontwerpen, zeker voor kerken en andere openbare gebouwen, aansluiting zochten bij de oertypes in de bouwkunst. Ook zij wilden immers de eigentijdse architectuur moderniseren en de historiserende vormgeving van de negentiende eeuw achter zich laten, maar anders dan hun collega’s van de Nieuwe Zakelijkheid, meenden zij dat kerken en andere openbare gebouwen geborgenheid en vertrouwdheid moest bieden.
Daartoe zocht ook Valk naar de archetypes in de bouwkunst die hij vervolgens in gestileerde, haast abstracte vorm in zijn monumentale kerkgebouwen toepaste. Ook het materiaalgebruik getuigt van deze opvatting: de funderingen zijn van gewapend beton, de hoge koepel is in feite een ijzeren skeletconstructie terwijl de muren en de gewelven zijn uitgevoerd in schoon metselwerk van de hoogste kwaliteit. De bijzondere zeshoekige centraalbouwvorm was een bijzonder ruimtelijk experiment van de architect ten behoeve van een nieuwe, meer democratische opvatting van de liturgie, geïnspireerd door het ideaal van de 'christo-centrische kerk'.
Direct na de voltooiing van het gebouw kreeg de kunstenaar Willem Wiegmans (1892-1942) de opdracht voor de muurschilderingen (onder meer voor de achterwand van het koor en een kruiswegstaties langs de wanden van de kerk) en voor de glas-in-lood vensters met het levensverhaal van Aloysius. Diens figuratieve, maar geabstraheerde voorstellingen sluiten aan bij de architectonische vormgeving en samen vormen zij één samenhangend ‘Gesamtkunstwerk’.
Programma
9.30 uur | Inloop, met koffie
10.00-10.15 uur | Koen Ottenheym (Universiteit Utrecht): Inleiding
10.15-10.45 uur | Dylan Giesbergen: De ontwerp- en bouwgeschiedenis van de Aloysiuskerk
10.45-11.15 uur | Herman Wesselink (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed): De Aloysiuskerk als toonbeeld van een vooruitstrevende liturgische gedachte
11.15-11.30 uur | Vragen
11.30-12.00 uur | Koffiepauze
12.00-12.30 uur | Sander Karst (Universiteit van Amsterdan) | Willem Wiegmans’ interieurdecoraties voor de Aloysiuskerk (1924-1939): ‘In overeenstemming met de architectuur’
12.30- 13.00 uur | Jan van Oudheusden (historicus en auteur) | Koepels uit elkaar geboren. De Waalwijkse Sint-Janskerk, magnum opus van architect Hendrik Willem Valk
13.00-13.15 uur | Vragen
13.15 -14.45 uur | Lunch, bezichtiging van de kerk en excursie door de buurt (met o.a. bezoek aan de Wilhelminakerk, 1931)
15.00-15.30 uur | Liam Borger (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed): De evolutie van missiearchitectuur op de Benedenwindse Eilanden (1900-1950): opkomst, crisis en wederopbloei
15.30-16.00 uur | Tino Mager (Rijksuniversiteit Groningen): Het geloof voorbij. Strategieën voor de herbestemming van kerkgebouwen in Europa
16.00-16.30 uur | Judith Toebast (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed): Het Programma Toekomst Religieus Erfgoed
16.30-16.45 uur | Vragen en afsluiting
17.00 uur | Aperitief
